Phân tích đoạn
thơ “Khi ta lớn lên ĐN đã
có rồi… con cá ngư
ông móng nước biển khơi” của Nguyễn Khoa Điềm.
1. Đất Nước là nguồn cảm hứng chủ đạo trong thơ ca hiện đại. Trường ca“Mặt
đường khát vọng” đă thể hiện suy nghĩ và cảm nhận mới mẻ của Nguyễn Khoa
Điềm về đất nước. Trường ca được viết ở chiến khu Trị – Thiên năm 1971, viết về
sự thức tỉnh của tuổi trẻ đô thị vùng tạm chiếm miền Nam xuống đường đấu tranh
chống đế quốc Mĩ xâm lược. Đoạn trích sau thể hiện niềm tự hào về lịch sử lâu
đời và bờ cõi mênh mông của ĐN ta:
“Khi ta lớn lên ĐN đã có rồi …
…Nứơc là nơi “con cá ngư ông móng nước biển khơi
2. Cũng như tòan chương Đất Nước,
đọan trích được viết rất giản dị: lời thơ g̀ần với lời nói
dân dã trong cuộc sống; câu thơ tự do, có nhịp điệu nhưng không có vần, không
giống 1 thể thơ nào thường gặp. Chất liệu thơ lấy từ cuộc sống quen thuộc hoặc từ nguồn văn học dân gian, nhưng
ẩn chứa những ý nghĩa sâu xa về ĐN mình.
ĐN qua những
hình ảnh tḥt cụ thể, thân thuộc:
“Khi ta lớn lên
ĐN đã có rồi…
…..ĐN lớn lên
khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc”
Câu thơ mở đầu rất đơn giản mà bất kì ai cũng có thể nói được. Nhưng người đọc có thể nghe xôn xao trong câu
thơ là niềm tự hào mãnh liệt và lòng biết ơn mênh mông của nhà thơ. ĐN đã có từ
hàng ngàn năm trước, là kết quả của bít bao thế hệ với bao nhiêu hi sinh xương
máu, nứơc mắt và mồ hôi. Nhà thơ khẳng định ĐN có từ “ngày xửa ngày xưa”-từ thuở đất trời
còn hồng hoang- trong những câu chuyện mẹ thường hay kể. Không biết ai là người
đầu tiên ăn trầu để rồi họ đẵ tạo ra một tập tục. Nhà thơ thật
sâu sắc khi nói đến việc dân mình trồng tre mà đánh giặc trong câu chuyện Thánh
Gióng nhổ tre bn đường quật tan giặc Ân. Đúng là nhân dân đã lớn lên trong ý
thức chủ quyền ĐN, lớn lên với sức mạnh để bảo vệ sự vẹn tòan của cõi bờ.
Bắt đầu tạo
dưng, rồi lớn lên trong khỏang thời gian đằng đẵng mấy nghìn năm, ĐN đã tạo nên
biết bao giá trị:
“Tóc mẹ thì bới
sau đầu”
Hình ảnh bới tóc sau đầu là nét đẹp tự nhiên
của người phụ nữ VN. Nét đẹp ấy góp phần làm nên bản sắc văn hóa dn tợc. Cùng với nét đẹp bn ngoài là vẻ đẹp bên trong:“Cha mẹ thương
nhau bằng gừng cay muối mặn”. Cu thơ gợi nhớ tới câu hát dân gian:“Tay
bưng đĩa muối chấm gừng- Gừng cay muối mặn xin đừng quên nhau”. Nhắc
đến chuyện gừng cay muối mặn là nhắc đến sự vững bền thủy chung trong tình yêu
và tình vợ chồng.
Theo tiến trình
phát triển, dân tộc ta tiến lên nền văn minh nông nghiệp:
“Cái kèo cái
cột thành tên…………Đất Nước có từ ngày đó”
Cái kèo cái cột
là tên gọi những bộ phận trong cấu trúc ngôi nhà truyền thống VN và ơng cha ta dùng để đặt tên cho
con cái mình. Đó là những tên gọi không thể viết bằng tiếng Hán mà hòan tòan VN. Nghĩa là từ xưa, ơng cha ta đã có những tên gọi
riêng, mà by giờ chúng ta gọi là tiếng Việt thân yêu. Từ xưa, tở tiên ta đã biết làm nên hạt gạo để có miếng ăn hàng ngày, tạo dựng
nên nền văn minh luá nước, nền văn minh sông Hồng.
Không chỉ tự hào
về thời gian lâu dài, nhà thơ còn tự hào về không gian mênh mông của ĐN:
“Đất là nơi anh
đến trường- Nứơc là nơi em tắm”
Một điều rất thú vị trong tiếng Việt,
từ Đất và từ Nước đứng riêng thì chỉ có nghĩa là đất và nước, nhưng khi kết hợp
lại thì thành tổ quốc thiêng liêng. Từ kinh nghiệm
sống của mình, những người trồng luá nước đã nhận ra đất và nước là 2 yếu tố hàng đầu. Muốn làm nên
ĐN, phải có Đất và Nước. Từ thuở ấu thơ, ta đến trường, chân giẫm lên mặt đất
thì Đất ấy là đất của ĐN; mỗi dòng nước cho ta tắm mát thì nước ấy là Nứơc của
ĐN.
ĐN hiện ra cả trong những điều tưởng chừng như hòan
tòan riêng tư, như lời hẹn hò:
“ĐN là nơi ta hò hẹn - ĐN là nơi em đánh rơi chiếc
khăn trong nỗi nhớ thầm”
Nơi hò hẹn là nơi của riêng ta, nhưng nếu không có
đất, thì cuộc hẹn hò biết hò hẹn ở đâu? Chiếc khăn vắt trên vai, vì nỗi nhớ
thương mà rơi xuống đất, nhưng nếu không có đất, thì chiếc khăn có chỗ nào để
rơi.
ĐN c̣n là giang sơn yêu quư qua làn điệu dân ca trữ
tùnh:
“ Đất là nơi “con chim phượng hòang bay về hòn núi
bạc” - Nứơc là nơi “con cá ngư ông móng nước biển khơi”
Hòn núi bạc là nơi cuối cùng của đất. “Nơi con cá ngư
ông móng nước biển khơi” là nơi tận cùng của biển. Đứng trên mặt đất này, nhìn khắp
xung quanh, nơi nào cũng là đất và nước của ta. Hai câu thơ như được nhà thơ
lấy nguyên từ câu hát ru em xứ Huế, những cảm nhận cụ thể trong những câu hát
kia cũng không kém tầm cao vời vợi.
3.
Đọan thơ viết rất giản dị, nhưng thật ra bên trong lớp vỏ ngôn ngữ giản dị là
nội dung sâu xa, mỗi câu thơ là 1 phát hiện của nhà thơ về đất nước, có hiểu
thấu đáo nội dung ấy thì mới thấy được giá trị của đọan thơ. Nhà thơ vận dụng
các chất liệu văn hóa dân gian, từ ca dao, dân ca đến các truyền thuyết, từ
phong tục tập quán của dân tộc qua những h́nh ảnh, ngôn ngữ nghệ thuật đậm đà
tính dân tộc và giàu chất trí tuệ.