“Bút kí của Hoàng Phủ Ngọc Tường vừa giàu chất
trí tuệ, vừa giàu chất thơ, nội dung thông tin về văn hóa lịch sử rất phong
phú” (Ngữ văn 12 – Tập I).
Hãy
phân tích bài kí “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” của H.P.N.T để làm rõ nhận định
trên.
DÀN BÀI
I. Mở bài:
- H.P.N.T là một trong những cây bút kí tiêu
biểu của VHVN hiện đại. Với thể loại kí, H.P.N.T thể hiện trên từng trang văn
vốn kiến thức uyên bác và cách viết tài hoa.
- “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” là tác phẩm
tiêu biểu cho phong cách kí của H.P.N.T. Tác phẩm ca ngợi vẻ đẹp của sông
Hương, thiên nhiên và con người xứ Huế với những trang văn “vừa giàu chất trí
tuệ, vừa giàu chất thơ, nội dung thông tin về văn hóa lịch sử rất phong phú”
II. Thân bài:
1. Khái quát:
- “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” rút từ tập bút
kí cùng tên, được xuất bản năm 1984. Tập bút kí gồm tám bài viết về nhiều đề
tài. Có những bài đậm chất sử thi với cảm hứng anh hùng, ca ngợi đất nước, con
người VN. Có những bài thiên về miêu tả thiên nhiên, qua đó nhà văn bộc lộ lòng
gắn bó với quê hương đất nước và niềm tự hào về truyền thống, văn hóa, lịch sử
của dân tộc. Đặc biệt là những bài viết về Huế.
- Trong số những bút kí đó, “Ai đã đặt tên cho
dòng sông?” là bài kí độc đáo về sông Hương. Dòng sông khơi gợi cảm hứng cho
thơ ca, nhạc họa đã được H.P.N.T cảm nhận từ nhiều góc nhìn, đặc biệt là góc
nhìn tâm linh, mang những nét riêng của “văn hóa Phú Xuân”
2. Phân tích, chứng minh:
a. Chất trí tuệ của một cái tôi uyên bác:
Viết
về sông Hương, H.P.N.T thể hiện một sự hiểu biết sâu rộng về mọi mặt: văn hóa,
lịch sử, địa lí, văn học nghệ thuật… Nhà văn đã cung cấp cho người đọc một
lượng thông tin đa dạng để hiểu sâu hơn về dòng sông Hương về thiên nhiên và
con người xứ Huế.
* Vẻ đẹp của sông Hương từ góc nhìn địa lí:
- Hành trình của dòng sông: với câu hỏi
gợi tìm “Ai đã đặt tên cho dòng sông?”, bằng những bước chân rong ruổi, H.P.N.T
đ tìm về cội nguồn và dòng chảy của sông Hương:
+ Ở thượng nguồn : sông Hương mang vẻ đẹp hùng vĩ: chảy “rầm
rộ giữa bóng cây đại ngàn, cuộn xoáy như con lốc vào những đáy vực bí ẩn…”;
“phóng khoáng và man dại”
+ Ra khỏi đại ngàn : sông Hương chuyển dòng,
giấu kín cuộc hnh trình gian truân giữa lòng Trường Sơn, “ném chìa khóa
trong những hang đá dưới chân núi Kim Phụng” -> Vẻ đẹp dữ dội, hùng vĩ
của sông Hương giữa rừng già ít ai biết đến.
+ Về châu thổ: sông Hương trở nên dịu dàng: “uốn
mình theo những đường cong thật mềm”. “Dòng sông mềm như tấm lụa”, êm đềm, trầm
mặc trôi đi giữa những dãy đồi , thành quách,
lăng tẩm âm u, qua “những xóm làng trung du bát ngát tiếng gà”
-> Sông Hương trở thành “người mẹ phù sa” mang vẻ đẹp “dịu dàng và
trí tuệ”
+ Giữa lòng thnh phố Huế: dòng sông trở nên
tĩnh lặng, trôi thật chậm
+ Xuôi về Cồn Hến “quanh năm mơ màng trong
sương khói”, hòa với màu xanh của thôn Vĩ Dạ, sông Hương mang vẻ đẹp huyền
ảo, mơ màng. Và thật bất ngờ, trước khi rời khỏi kinh thành Huế, sông Hương “đột
ngột rẽ dòng… để gặp lại thành phố lần cuối”. Nhà văn dùng biện pháp nhân
hóa để nội tâm hóa hình dáng của dòng sông: “Đó là nỗi vương vấn, cả một
chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu” -> Biện pháp nhân hóa đã giúp tác giả
thổi hồn vào dòng sông và hơn thế nữa là một phương thức để nhà văn kết nối
sông Hương với con người và văn hóa của mảnh đất Châu Hóa xưa và Huế ngày nay.
- Sông Hương và thiên nhiên Huế: Lần
theo dòng chảy của sông Hương, ta bắt gặp những bức tranh thiên nhiên đẹp mượt
mà:
+ Thiên nhiên Huế được nhà văn tái hiện với vẻ
đẹp đa dạng trong những thời gian và không gian. Khác nhau Sông Hương phản
quang vẻ đẹp biến ảo của Huế “sớm xanh, trưa vàng, chiều tím”.
+ Gắn
liền với dòng sông, những địa danh quen thuộc: Hòn Chén, Nguyệt Biều, Vọng
Cảnh, Tam Thai… dường như sống động hơn: “sông Hương vẫn đi trong dư vang
của Trường Sơn”, “sắc nước trở nên xanh thẳm”…-> Sông Hương tôn tạo vẻ
đẹp cho cảnh sắc thiên nhiên Huế và ngược lại dòng sông cũng hun đúc mọi sắc
trời, văn hóa của vùng đất cố đô.
- Sông Hương và con người Huế:
+ Thiên nhiên và dòng sông luôn gắn bó, gần gũi
với con người. Qua điệu chảy của dòng sông nhà văn thấy được tính cách con
người xứ Huế: mềm mại, chí tình, “mãi mãi chung tình với quê hương xứ xở”
+ Qua màu sắc của trời Huế, màu sương khói trên
sông Hương nhà văn thấy cách trang phục trang nhã, dịu dàng của các cô gái Huế
xưa “sắc áo cưới màu điều – lục các cô dâu trẻ vẫn mặc sau tiết sương giáng”
* Vẻ đẹp của sông Hương từ góc nhìn lịch sử:
- Từ góc nhìn lịch sử : sông Hương không còn là cô gái “Di – gan
man dại”, không còn là “người đẹp ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa” mà
trở thành chứng nhân của những biến thiên lịch sử. Nhà văn ví sông Hương như “sử
thi viết giữa màu cỏ lá xanh biếc”
-> Sự hòa quyện giữa chất hùng tráng và trữ tình. Sông Hương là một bản anh
hùng ca, đồng thời giữa đời thường sông Hương là một bản tình ca “Còn non, còn
nước, còn đi – Còn về, còn nhớ…”
- H.P.N.T đã nhìn thấy từ dòng sông những dấu
tích lịch sử; từng nhánh rẽ của dòng sông, đến “những cây đa, cây cừa cổ
thụ” cũng hàm ẩn một phần lịch sử:
- Nhà
văn đã ngược về quá khứ để khẳng định vai trị của dòng sông Hương trong lịch sử
dân tộc. Từ thời đại các Vua Hùng, sông Hương là “dòng sông biên thùy xa
xôi”. Trong những thế kỉ trung đại, với tên gọi Linh Giang, nó đã “oanh
liệt bảo vệ biên giới phía nam của Tổ quốc Đại Việt”. Sông Hương gắn liền
với những chiến công Nguyễn Huệ. Sông Hương đẫm máu những cuộc khởi nghĩa TK
XIX. Sông Hương gắn liền với cuộc CMT8 với những chiến công rung chuyển. Và
sông Hương cùng những di sản văn hóa Huế oằn mình dưới sự tàn phá của bom Mỹ…
-> Chất trữ tình của tùy bút giảm đi, nhường chỗ cho chất phóng sự với những
sự kiện lịch sử cụ thể.
=> Quay về quá khứ xa xưa, ngòi bút nhà văn
lấp lánh niềm tự hào về lịch sử một dòng sông cócái tên mềm mại, dịu dàng nhưng
kiên cường, kiêu hãnh qua thăng trầm lịch sử.
* Vẻ đẹp của sông Hương từ góc nhìn văn hóa:
Trong cảm nhận tinh tế của nhà văn, sông Hương
còn hàm chứa trong bản thân nĩ nền văn hóa phi vật chất
- Sông Hương _ dòng sông âm nhạc:
+ Từ âm thanh của dòng sông (tiếng chuông chùa
Thiên Mụ ngân nga, tiếng mái chèo khua sóng đêm khuya, tiếng nước vỗ vào mạn
thuyền…) đã hình thành những làn điệu hò dân gian và nền âm nhạc cổ điển Huế.
Và rồi cũng chính trên dòng sông ấy, những câu hò Huế vút lên, mênh mang, xao
xuyến…
+ Viết
về sông Hương, nhiều lần nhà văn đã liên tưởng đến “Truyện Kiều” của Nguyễn Du.
Đại thi hào đã từng có thời gian sống ở Huế, những trang Kiều ra đời từ mảnh
đất có truyền thống nhã nhạc cung đình. Đó là cơ sở để H.P.N.T hóa thân vào một
nghệ nhân già, nghe những câu thơ tả tiếng đàn của nàng Kiều, chợt nhận ra âm
hưởng của âm nhạc cung đình và bật thốt lên: “Đó chính là Tứ đại cảnh”
-> Bóng dáng Nguyễn Du và những trang Kiều nhiều lần xuất hiện trong bài kí
bộc lộ một khả năng liên tưởng phong phú, một vốn văn hóa sâu rộng và sự gắn
kết với truyền thống, một sự đồng điệu tâm hồn nhà văn.
- Sông Hương _ dòng sông thi ca:
+ H.P.N.T đã làm sống dậy những vần thơ biếc
xanh của Tản Đà về xứ Huế: “Dòng sông trắng – Lá cây xanh”. Hình ảnh thơ
này cùng với câu chữ của tác giả “màu cỏ lá xanh biếc” là minh chứng cho
sự tương giao của những tâm hồn nghệ sĩ nhạy cảm với sắc biếc của thiên nhiên
Huế.
+ Nhà văn cũng làm sống dậy một sông Hương hùng
tráng bất tử “như kiếm dựng trời xanh” trong thơ Cao Bá Quát, một sông
Hương “nỗi quan hoài vạn cổ”
trong thơ Bà Huyện Thanh Quan…
=> Bằng vốn kiến thức văn học phong phú,
H.P.N.T đã lay động linh hồn của con sông mà tên gọi của nó đã đi vào văn
chương nghệ thuật mà theo tác giả “Dòng sông ấy không bao giờ tự lặp lại
mình trong cảm hứng của các nghệ sĩ”
b. Chất thơ của một ngòi bút tài hoa:
- Chất thơ toát ra từ những hình ảnh đẹp, từ độ
nhòe mờ của hình tượng nghệ thuật: “những xóm làng trung du bát ngát tiếng
gà”, “lập lòe trong đêm sương những ánh lửa thuyền chài của một linh hồn mô tê
xưa cũ…” ; qua cách so sánh liên tưởng gợi cảm: “Chiếc cầu trắng của
thành phố in ngần trên nền trời nhỏ nhắn như những vầng trăng non”
- Chất thơ còn lấp lánh ở cách H.P.N.T điểm
xuyết ca dao, lời thơ Tản Đà, Cao Bá Quát, Bà Huyện Thanh Quan.
- Chất thơ còn tỏa ra từ nhan đề bài kí gợi mãi
những âm vang trầm lắng của dòng sông : “Ai đã đặt tên cho dòng sông?”
III. Kết bài:
- Chất trí tuệ và chất thơ kết hợp hài hòa
trong tác phẩm của H.P.N.T tạo nếan phong cch đặc sắc của nhà văn này.
- “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” không chỉ là một trong những tác
phẩm hay nhất viết về sông Hương mà còn là bút kí đặc sắc vào bậc nhất của VHVN
hiện đại.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét