câu hỏi 2 điểm bài Đất Nước - NKĐ

  1. Những điểm cơ bản về nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm:

  - Nguyễn Khoa Điềm sinh năm 1943, ở huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế .Ông sinh trưởng trong một gia đình trí thức cách mạng.

  - Nguyễn Khoa Điềm là một trong những nhà thơ tiêu biểu cho thế hệ thơ trẻ những năm chống Mĩ.Thơ giàu chất suy tư, xúc cảm dồn nén, thể hiện tâm tư của người trí thức tham gia tích cực vào cuộc chiến đấu của nhân dân.

 - Nguyễn Khoa Điềm được tặng giải thưởng Nhà nước về văn học và nghệ thuật năm 2000.

 - Tác phẩm chính : Đất ngoại ô ( 1972); Mặt đường khát vọng (trường ca, 1974); Ngôi nhà có ngọn lửa ấm

( 1986)…

  2. Hoàn cảnh và  mục đích sáng tác bản trường ca “Mặt đường khát vọng”:

- Hoàn cảnh sáng tác : Trường ca “ Mặt đường khát vọng” viết năm 1971, tại chiến khu Trị- Thiên, giữa không khí sục sôi chống Mĩ của cả dân tộc.

- Mục đích: Bản trường ca ra đời nhằm thức tỉnh tuổi trẻ thành thị ở các vùng tạm chiếm ở miền Nam nhận rõ bộ mặt xâm lược của đế quốc Mĩ, hướng về nhân dân,đất nước.Từ đó, kêu gọi, khích lệ mọi người đứng lên, xuống đường đấu tranh hoà nhịp với cuộc chiến đấu của toàn dân tộc.  

 3. Vị trí và nội dung đoạn trích “Đất nước” : 

 - Đoạn trích “Đất nước” được trích ở phần đầu chương V của trường ca “Mặt đường khát vọng” .

 - Đoạn thơ là những cảm nhận mới mẻ của nhà thơ về đất nước trên nhiều bình diện ( chiều dài của lịch sử,chiều rộng của địa lý, bề dày của văn hoá, phong tục…).Qua đó, nhà thơ  khẳng định tư tưởng lớn : Đất nước là của Nhân dân, và Nhân dân chính là người đã làm ra Đất nước.

4.Mạch vận động của tư tưởng và cảm xúc của đoạn thơ “Đất Nước”:

  - Đoạn trích gồm hai phần:

   + 42 câu đầu - Cảm nhận về đất nước trong tính toàn vẹn ở các phương diện nhiều mặt : địa lý, lịch sử, văn hoá, tâm hồn và lối sống.Từ đó nhà thơ khơi gợi ý thức trách nhiệm của mỗi người với đất nước.

   + 46 dòng cuối – Suy tư và  nhận thức về đất nước : Đất Nước của nhân dân .  

  - Giữa hai phần của đoạn trích không có sự tách biệt rành mạch về nội dung : Phần nào cũng vào cũng thể hiện sự cảm nhận về đất nước qua các phương diện Địa lý, lịch sử,tâm hồn và lối sống của Người Việt.

  - Tuy nhiên, nếu chú ý, ta sẽ thấy mỗi phần có những trọng tâm khác nhau trong nội dung tư tưởng  và cảm xúc :

     + Ở phần 1 của đoạn trích, Đất Nước được cảm từ những gì gần gũi, bình dị trong cuộc sống hằng ngày, rồi mở rộng ra với “Thời gian đằng đẵng –Không gian mênh mông” trong những truyết thuyết về thời gian xây dựng và bảo vệ đất nước. Sau đó, nhà thơ khơi gợi ý thức trách nhiệm đối với Đất Nước với mỗi người.

     +Ở phần 2, cảm nhận về Đất Nước cũng mở ra theo các bình diện không gian địa lý, thời gian lịch sử, chiều sâu văn hoá và tâm hồn dân tộc.Nhưng tất cả các bình diện ấy đều được nhìn nhận và phát hiện từ một tư tưởng nhất quán, bao trùm : Đất Nước của nhân dân, chính nhân dân đã làm nên đất nước .Sự cảm nhận ấy được gợi ra từ bao thắng cảnh thiên nhiên, bao địa danh gắn với tên người  bình dị ( “ Ông Đốc…..bà Điểm..). Sau đó ,nhà thơ hướng đến lịch sử bốn nghìn năm với những lớp người “không ai nhớ mặt đặt tên”, “giản dị và bình tâm” – chính họ đã làm nên đất nước...

   5/Nội dung và nghệ thuật trong từng phần bố cục .của  đoạn thơ:

  @/ Phần 1:Những cảm nhận về Đất Nước từ các phương diện –khơi gợi ý thức trách nhiệm đối với Đất Nước :

    a.Những cảm nhận về đất nước qua các phương diện :

     a1.  Phương diện hình thành và phát triển

-         Đất nước đã có từ lâu đời.

-         Đất nước phát triển gắn liền với :

           + Những câu chuyện cổ tích, ca dao

           + Truyền thống văn hoá, quá trình hình thành phong tục tập quán (ăn trầu, bới tóc)

           + Cuộc sống lao động vất vả để chinh phục thiên nhiên và  những cuộc kháng chiến chống ngoại xâm ( hạt gạo, cái cột, cái kèo; cây tre,…)

          +Những con người sống ân nghĩa, thuỷ chung.

 => Giọng thơ trầm lắng, trang nghiêm vừa tâm tình tha thiết qua những chất liệu văn hoá dân gian quen thuộc, hình ảnh thơ gần gũi, gợi được chiều sâu của không gian, thời gian lịch sử với những thăng trầm của dân tộc, cấu trúc thơ tăng tiến (đã có à bắt đầuà lớn lên…)…  từ đó khẳng định Đất nước không xa xôi, trừu tượng mà luôn hiện hữu trong những gì gần gũi, thiêng liêng nhất của cuộc sống, tâm hồn mỗi người.

 a2.Phương diện không gian, thời gian:

- Về không gian địa lí:  Đất nước “ mênh mông”:

 + Là nơi sinh sống của mỗi người ( sinh ra, lớn lên, đi học, trưởng thành và những những rung động đầu đời,…)

 + Là núi, sông, rừng, biển.(chim phượng hoàng…hòn núi bạc; cá ngư ông…biển khơi…)

 + Là không gian sinh tồn của cộng đồng dân tộc qua bao thế hệ ( là nơi dân mình đoàn tụ..).

- Về thời gian lịch sử: dài “đằng đẵng” từ xa xưa, gắn liền với truyền thuyết các dân tộc anh em cùng chung con Rồng, cháu Lạc và truyền thuyết dựng nước của vua Hùng cùng ngày giỗ Tổ.( Lạc Long Quân…)

=> Sử dụng sáng tạo các hình tượng nghệ thuật từ ca dao, truyền thuyết dân gian gần gũi vừa gợi  những liên tưởng mới mẻ giàu chất thơ thể hiện niềm yêu thương, tự hào về đất nước muôn màu, muôn vẻ trải rộng theo không gian và dài theo thời gian lịch sử 4000 năm dựng nước và giữ nước

  b.Nhắn nhủ trách nhiệm với đất nước:

   - Khẳng định mối quan hệ gắn bó giữa cá nhân với đất nước:

     + Đất Nước hoá thân, kết tinh trong mỗi con người (Trong anh..em ..có một phần Đất Nước)

     + Sự sống của mỗi con người không chỉ thuộc về cá nhân mà còn thuộc về đất nước ( Hai đứa cầm tay nhau…Hai đứa cầm tay mọi người..).

   - Nhắn nhủ phải có trách nhiệm với đất nước: Biết ơn cội nguồn, tổ tiên; đoàn kết, giữ gìn và phát triển đất nước (phải biết gắn bó…san sẻ…hóa thân…).

=> Lời nhắn nhủ mang tính chính luận nhưng không giáo huấn khô khan mà rất chân thành vì là lời tâm tình, tự dặn mình, dặn người tha thiết.

@/Phần 2: Tư tưởng Đất Nước của nhân dân:

a.Cách nhìn về các thắng cảnh địa lí:

- Liệt kê một loạt những kì quan thiên nhiên trải dài từ bắc vào Nam, khẳng định mỗi địa danh chỉ trở thành thắng cảnh  khi gắn với tâm hồn, tính cách và lẽ sống của dân tộc trong quá trình dựng nước và giữ nước

 ( truyền thống thuỷ chung, tình nghĩa; hiếu học; xây dựng đất nước và chống ngoại xâm,…)

=> Kết cấu qui nạp, đi từ liệt kê các hình tượng cụ thể đến khái quát mang tính triết lí sâu sắc, khẳng định chính nhân dân đã tạo dựng lên đất nước; chính nhân dân đã đặt tên, ghi dấu vết trên mỗi tấc đất ngọn núi, con sông này.

b.Khẳng định và tự hào về  vai trò lớn lao của nhân dân: Làm ra đất nước, sáng tạo nền văn hoá, bảo vệ và gìn giữ, truyền lại cho thế hệ sau các giá trị vật chất và tinh thần (bao gồm cả những anh hùng có tên tuổi và vô vàn những con người vô danh, bình dị)

=> Câu thơ “Để Đất Nước này là Đất Nước của nhân dân” là lời kết, khái quát tư tưởng, cảm hứng chủ đạo, bao trùm cả đoạn trích và chươngV.

6. Đánh giá chung về nội dung và nghệ thuật tác phẩm :

 1. Nghệ thuật:

- Các chất liệu của văn hoá dân gian được sử dụng nhuần nhị, sáng tạo gợi lên một không gian nghệ thuật gần gũi, đầy cảm xúc.

- Tính hiện đại ở thể thơ tự do, câu thơ co duỗi linh hoạt kết hợp suy tưởng, triết lí, giọng thơ trữ tình- chính trị sâu lắng, thiết tha.

2. Nội dung: Đưa ra những cảm nhận mới mẻ về vẻ đẹp của đất nước qua nhiều bình diện, đặc biệt nhấn mạnh tư tưởng “Đất Nước của nhân dân”.

B. Một số dạng đề và gợi ý làm bài:

 I. Một số dạng đề về câu hỏi 2 điểm :

   1.Câu 1: Anh/ chị hãy trình bày những hiểu biết về tác giả Nguyễn Khoa Điềm, hoàn cảnh ra đời và mục đích sáng tác của bản trường ca “Mặt đường khát vọng”?

              * Gợi ý:                     Học sinh cần tái hiện được 3 ý:

  - Những điểm cơ bản về nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm:

    + Nguyễn Khoa Điềm sinh năm 1943, ở huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế .Ông sinh trưởng trong một gia đình trí thức cách mạng.

    + Nguyễn Khoa Điềm là một trong những nhà thơ tiêu biểu cho thế hệ thơ trẻ những năm chống Mĩ.Thơ giàu chất suy tư, xúc cảm dồn nén, thể hiện tâm tư của người trí thức tham gia tích cực vào cuộc chiến đấu của nhân dân.

    + Nguyễn Khoa Điềm được tặng giải thưởng Nhà nước về văn học và nghệ thuật năm 2000.

    + Tác phẩm chính : Đất ngoại ô ( 1972); Mặt đường khát vọng (trường ca, 1974); Ngôi nhà có ngọn lửa ấm ( 1986)…

- Hoàn cảnh và  mục đích sáng tác bản trường ca “Mặt đường khát vọng”:

  + Hoàn cảnh sáng tác : Trường ca “ Mặt đường khát vọng” viết năm 1971, tại chiến khu Trị- Thiên, giữa không khí sục sôi chống Mĩ của cả dân tộc.

  + Mục đích: Thức tỉnh tuổi trẻ thành thị ở các vùng tạm chiếm ở miền Nam nhận rõ bộ mặt xâm lược của đế quốc Mĩ, hướng về nhân dân,đất nước,đứng dậy xuống đường đấu tranh hoà nhịp với cuộc chiến đấu của toàn dân tộc. 

  2. Câu 2: Anh/ chị hãy trình bày vị trí và nội dung đoạn “Đất Nước” trích trong trường ca “Mặt đường khát vọng” của Nguyễn Khoa Điềm?

                                                              *Gợi ý :

 - Đoạn trích “Đất nước” được trích ở phần đầu chương V của trường ca “Mặt đường khát vọng” .

 - Đoạn thơ là những cảm nhận mới mẻ của nhà thơ về đất nước trên nhiều bình diện ( chiều dài của lịch sử,chiều rộng của địa lý, bề dày của văn hoá, phong tục…).Qua đó, nhà thơ  khẳng định tư tưởng lớn : Đất nước là của Nhân dân, và Nhân dân chính là người đã làm ra Đất nước.

3.Câu 3: Hai câu thơ dưới đây nói lên nhận thức của thế hệ Nguyễn Khoa Điềm về mối quan hệ giữa con người với đất nước , cá nhân với cộng như thế nào?

Trong anh và em hôm nay

Đều có một phần Đất Nước

                                                                   *  Gợi ý

 - Ý 2 câu thơ khẳng định :

        + Đất nước kết tinh trong mỗi con người ( mỗi người đều đã và đang thừa hưởng những thành quả về vật chất và tinh thần do nhân dân làm ra – mà nhân dân chính là ĐN...)

        + Chính vì vậy, sự sống của mỗi cá nhân cũng thuộc về cộng đồng đất nước...

4.Câu 4: Theo anh/ chị , nội dung của 4 câu thơ sau đây trong đoạn trích “Đất Nước” của Nguyễn Khoa Điềm nói về điều gì?  

                                             “Em ơi em ...................

                                               ...............................................

                                               Làm nên Đất Nước muôn đời”

  ( 4 câu thơ giàu chất trữ tình – chính luận , nó vang lên như là lời tự nhủ, tự dặn mình của nhà thơ  và là lời của nhà thơ nhắn nhủ với mọi người một cách chân thành , tha thiết về ý thức trách nhiệm ...với đất nước...)

5.Câu 5:Những câu thơ :

                   Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi

                    ..........................................................

                    .........................................................

                    Những cuộc đời đã hóa núi sông ta

Có ý nghĩa khái quát về điều gì?

( Trên không gian lãnh thổ của đất nước, mỗi địa danh ...là một địa chỉ văn hóa được làm nên bởi tinh cách , tâm hồn của nhân dân...--> khẳng định vai trò của nhân dân trong việc làm ra bức tranh văn hóa muôn màu, muôn vẻ trên không gian địa lý của đất nước...)

6. Câu 6: Hai câu thơ :   “Để Đất nước này là Đất Nước của nhân dân

                                        “Đất Nước của Nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại”

 Có vị trí và vai trò quan trọng như thế nào trong đoạn trích và trong cả bản trường ca “Mặt đường khát vọng” của NKĐ?

( Là tư tưởng chủ đạo  bao trùm lên toàn đoạn trích “Đất Nước” và xuyên suốt bản trường ca  “Mặt đường khát vọng” của NKĐ)

 7.Câu 7 : Ý nghĩa của những câu thơ “Dạy anh biết “yêu em từ thuở trong nôi

                                                             ..............................................................

                                                              ............................................................

                                                              Đi trả thù mà không sợ dài lâu

Là gì?

( Ý thơ khẳng định : Nhân dân có vai trò gìn giữ và lưu truyền những truyền thống tốt đẹp của ĐN. .Cho nên, thế hệ trẻ hôm nay đã nhận được ở nhân dân những bài học làm người quý báu : đó là tình yêu thương , lòng thủy chung và tinh thần bất khuất của dân tộc.)

8.Câu 8 : Hình ảnh dòng sông và âm hưởng câu hát trong hai câu thơ sau đây có ý nghĩa gì?

                           “Ôi những dòng sông bắt nước từ đâu

                            Mà khi về Đất Nước mình thì bắt lên câu hát”

(Hình ảnh dòng sông và âm hưởng câu hát là biểu tượng cho bản sắc văn hóa đất nước được sáng tạo bởi tâm hồn nhân dân) 

9.Câu 9. Cảm nhận của anh / chị về hai câu thơ trong đoạn trích “Đất Nước” trích “Mặt đường khát vọng” của Nguyễn  Khoa Điềm :

                                        “Ôi Đất Nước bốn ngàn năm đi đâu ta cũng thấy

                                          Những cuộc đời đã hoá núi sông ta”.

Gợi ý :

Học sinh cần làm rõ các ý

-         Vì sao nhà thơ lại nói “Những cuộc đời đã hoá núi sông ta”? Từ đó phân tích làm rõ ý nghĩa sâu sắc của tư duy thơ mới mẻ này của tác giả : trong núi sông ( hay rộng hơn là các danh lam thắng cảnh, di tích lịch sử …) đều có hồn dân tộc, cuộc sống, nỗi niềm dân tộc… gửi vào trong đó.

-         Tư duy thơ này đem đến cho ta một cách nhìn mới mẻ về  của Đất Nước.( h/s cần mở rộng, chứng minh và bàn luận thêm về các di tích, thắng cảnh : hòn Vọng Phu, Vịnh Hạ Long…)