“Hoàng
Phủ Ngọc Tường vừa giàu chất trí tuệ, vừa giàu chất thơ, nội dung thông tin về
văn hóa lịch sử rất phong phú” (Ngữ văn 12 – Tập I).
Anh
(chị) hãy phân tích bài kí “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” của H.P.N.T để làm rõ
nhận định trên.
DÀN BÀI
I. Mở bài:
- H.P.N.T là một trong những cây bút kí tiêu biểu
của VHVN hiện đại. Với thể loại kí, H.P.N.T thể hiện trên từng trang văn vốn
kiến thức uyên bác và cách viết tài hoa.
- “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” là tác phẩm tiêu
biểu cho phong cách kí của H.P.N.T. Tác phẩm ca ngợi vẻ đẹp của sông Hương,
thiên nhiên và con người xứ Huế với những trang văn “vừa giàu chất trí tuệ, vừa
giàu chất thơ, nội dung thông tin về văn hóa lịch sử rất phong phú”
II. Thân bài:
1. Khái quát:
- “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” rút từ tập bút kí
cùng tên, được xuất bản năm 1984. Tập bút kí gồm tám bài viết về nhiều đề tài.
Có những bài đậm chất sử thi với cảm hứng anh hùng, ca ngợi đất nước, con người
VN. Có những bài thiên về miêu tả thiên nhiên, qua đó nhà văn bộc lộ lòng gắn
bó với quê hương đất nước và niềm tự hào về truyền thống, văn hóa, lịch sử của
dân tộc. Đặc biệt là những bài viết về Huế.
- Trong số những bút kí đó, “Ai đã đặt tên cho dòng
sông?” là bài kí độc đáo về sông Hương. Dòng sông khơi gợi cảm hứng cho thơ ca,
nhạc họa đã được H.P.N.T cảm nhận từ nhiều góc nhìn, đặc biệt là góc nhìn tâm
linh, mang những nét riêng của “văn hóa Phú Xuân”
2. Phân tích:
a. Chất trí tuệ của một cái tôi uyên
bác:
Viết về sông Hương, H.P.N.T thể hiện một sự hiểu biết sâu rộng về mọi mặt: văn
hóa, lịch sử, địa lí, văn học nghệ thuật… Nhà văn đã cung cấp cho người đọc một
lượng thông tin đa dạng để hiểu sâu hơn về dòng sông Hương và thiên nhiên, con
người Huế.
* Vẻ đẹp của sông Hương từ góc nhìn
địa lí:
- Hành trình của dòng sông: với câu hỏi gợi tìm “Ai đã đặt tên cho dòng sông?”,
bằng những bước chân rong ruổi, H.P.N.T đã tìm về cội nguồn và dòng chảy của
sông Hương:
+ Ở thượng nguồn sông Hương mang vẻ đẹp hùng vĩ:
chảy “rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn, cuộn
xoáy như con lốc vào những đáy vực bí ẩn…”; “phóng khoáng và man dại”
+ Ra khỏi đại ngàn, sông Hương chuyển dòng, giấu kín
cuộc hành trình gian truân giữa lòng Trường Sơn, “ném chìa khóa trong những hang đá dưới chân núi Kim Phụng” ->
Vẻ đẹp dữ dội, hùng vĩ của sông Hương giữa rừng già ít ai biết đến.
+ Chảy qua vùng rừng núi, sông Hương trở nên dịu
dàng, “uốn mình theo những đường cong
thật mềm”. “Dòng sông mềm như tấm lụa”, êm đềm trôi đi giữa hai dãy đồi
sừng sững như thành quách, chảy qua những lăng tẩm đồ sộ, chảy qua chùa Thiên
Mụ và “những xóm làng trung du bát ngát
tiếng gà” -> Sông Hương trở thành “người
mẹ phù sa” mang vẻ đẹp “dịu dàng và trí tuệ”
+ Giữa lòng thành phố Huế, dòng sông trở nên tĩnh
lặng, trôi thật chậm, in bóng cầu Tràng Tiền xa trông nhỏ nhắn như “những vành trăng non”
+ Xuôi về Cồn Hến “quanh năm mơ màng trong sương khói”, hòa với màu xanh của thôn Vĩ
Dạ, sông Hương mang vẻ đẹp huyền ảo, mơ màng. Và thật bất ngờ, trước khi rời
khỏi kinh thành Huế, sông Hương “đột ngột
rẽ dòng… để gặp lại thành phố lần cuối”. Nhà văn dùng biện pháp nhân hóa để
nội tâm hóa hình dáng của dòng sông: “Đó
là nỗi vương vấn, cả một chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu” -> Biện pháp
nhân hóa đã giúp tác giả thổi hồn vào dòng sông và hơn thế nữa là một phương
thức để nhà văn kết nối sông Hương với con người và văn hóa của mảnh đất Châu
Hóa xưa và Huế ngày nay.
- Sông Hương và thiên nhiên Huế: Lần theo dòng chảy của sông Hương, ta bắt
gặp những bức tranh thiên nhiên đẹp mượt mà:
+ Thiên nhiên Huế được nhà văn tái hiện với vẻ đẹp
đa dạng trong thời gian và không gian. Sông Hương phản quang vẻ đẹp biến ảo của
Huế “sớm xanh, trưa vàng, chiều tím”.
Gắn liền với dòng sông, những địa danh quen thuộc: Hòn Chén, Nguyệt Biều, Vọng
Cảnh, Thiên Thai dường như sống động hơn: “sông
Hương vẫn đi trong dư vang của Trường Sơn”, “sắc nước trở nên xanh thẳm”…->
Sông Hương tôn tạo vẻ đẹp cho cảnh sắc thiên nhiên Huế và ngược lại dòng sông
cũng hun đúc mọi sắc trời, văn hóa của vùng đất cố đô.
- Sông Hương và con người Huế:
+ Thiên nhiên và dòng sông luôn gắn bó, gần gũi với
con người. Qua điệu chảy của dòng sông nhà văn thấy được tính cách con người xứ
Huế: mềm mại, chí tình, “mãi mãi chung
tình với quê hương xứ xở”
+ Qua màu sắc của trời Huế, màu sương khói trên sông
Hương nhà văn thấy cách trang phục trang nhã, dịu dàng của các cô gái Huế xưa “sắc áo cưới màu điều – lục các cô dâu trẻ
vẫn mặc sau tiết sương giáng”
* Vẻ đẹp của sông Hương từ góc nhìn lịch sử:
- Từ góc nhìn lịch sử, sông Hương không còn là cô
gái “Di – gan man dại”, không còn là “người đẹp ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu
Hóa” mà trở thành chứng nhân của những biến thiên lịch sử. Nhà văn ví sông
Hương như “sử thi viết giữa màu xanh cỏ
lá xanh biếc” -> Sự hòa quyện giữa chất hùng tráng và trữ tình. Sông
Hương là một bản anh hùng ca, đồng thời giữa đời thường sông Hương là một bản
tình ca “Còn non, còn nước, còn dài – Còn về, còn nhớ…”
- H.P.N.T đã nhìn thấy từ dòng sông những dấu tích
lịch sử; từng nhánh rẽ của dòng sông, đến “những
cây đa, cây cừa cổ thụ” cũng hàm ẩn một phần lịch sử:
+ Nhà văn đã ngược về quá khứ để khẳng định vai trò
của dòng sông Hương trong lịch sử dân tộc. Từ thời đại các Vua Hùng, sông Hương
là “dòng sông biên thùy xa xôi”.
Trong những thế kỉ trung đại, với tên gọi Linh Giang, nó đã “oanh liệt bảo vệ biên giới phía nam của Tổ
quốc Đại Việt”. Sông Hương gắn liền với những chiến công Nguyễn Huệ. Sông
Hương đẫm máu những cuộc khởi nghĩa TK XIX. Sông Hương gắn liền với cuộc CMT8
với những chiến công rung chuyển. Và sông Hương cùng những di sản văn hóa Huế
oằn mình dưới sự tàn phá của bom Mỹ… -> Chất trữ tình của tùy bút giảm đi,
nhường chỗ cho chất phóng sự với những sự kiện lịch sử cụ thể.
=> Quay về quá khứ xa xưa, ngòi bút nhà văn lấp
lánh niềm tự hào về lịch sử một dòng sông có cái tên mềm mại, dịu dàng nhưng
kiên cường, kiêu hãnh qua thăng trầm lịch sử.
* Vẻ đẹp của sông Hương từ góc nhìn
văn hóa:
Trong cảm nhận tinh tế của nhà văn, sông Hương còn
hàm chứa trong bản thân nó nền văn hóa phi vật chất
- Sông Hương _ dòng sông âm nhạc:
+ Từ âm thanh của dòng sông (tiếng chuông chùa Thiên
Mụ ngân nga, tiếng mái chèo khua sóng đêm khuya, tiếng nước vỗ vào mạn thuyền…)
đã hình thành những làn điệu hò dân gian và nền âm nhạc cổ điển Huế. Và rồi
cũng chính trên dòng sông ấy, những câu hò Huế vút lên, mênh mang, xao xuyến…
+ Viết về sông Hương, nhiều lần nhà văn đã liên
tưởng đến “Truyện Kiều” của Nguyễn Du. Đại thi hào đã từng có thời gian sống ở
Huế, những trang Kiều ra đời từ mảnh đất có truyền thống nhã nhạc cung đình. Đó
là cơ sở để H.P.N.T hóa thân vào một nghệ nhân già, nghe những câu thơ tả tiếng
đàn của nàng Kiều, chợt nhận ra âm hưởng của âm nhạc cung đình và bật thốt lên:
“Đó chính là Tứ đại cảnh” -> Bóng
dáng Nguyễn Du và những trang Kiều nhiều lần xuất hiện trong bài kí bộc lộ một
khả năng liên tưởng phong phú, một vốn văn hóa sâu rộng và sự gắn kết với
truyền thống, một sự đồng điệu tâm hồn nhà văn.
- Sông Hương _ dòng sông thi ca:
+ H.P.N.T đã làm sống dậy những vần thơ biếc xanh
của Tản Đà về xứ Huế: “Dòng sông trắng –
Lá cây xanh”. Hình ảnh thơ này cùng với câu chữ của tác giả “màu cỏ lá xanh biếc” là minh chứng cho
sự tương giao của những tâm hồn nghệ sĩ nhạy cảm với sắc biếc của thiên nhiên
Huế.
+ Nhà văn cũng làm sống dậy một sông Hương hùng
tráng bất tử “như kiếm dựng trời xanh”
trong thơ Cao Bá Quát, một sông Hương “nỗi
quan hoài vạn cổ” trong thơ Bà Huyện Thanh Quan…
=> Bằng vốn kiến văn phong phú, H.P.N.T đã lay
động linh hồn của con sông mà tên gọi của nó đã đi vào văn chương nghệ thuật mà
theo tác giả “Dòng sông ấy không bao giờ
tự lặp lại mình trong cảm hứng của các nghệ sĩ”
b. Chất thơ của một ngòi bút tài hoa:
- Chất thơ toát ra từ những hình ảnh đẹp, từ độ nhòe
mờ của hình tượng nghệ thuật: “những xóm
làng trung du bát ngát tiếng gà”, “lập lòe trong đêm sương những ánh lửa thuyền
chài của một linh hồn mô tê xưa cũ…” ; qua cách so sánh liên tưởng gợi cảm:
“Chiếc cầu trắng của thành phố in ngần
trên nền trời nhỏ nhắn như những vầng trăng non”
- Chất thơ còn lấp lánh ở cách H.P.N.T điểm xuyết ca
dao, lời thơ Tản Đà, Cao Bá Quát, Bà Huyện Thanh Quan.
- Chất thơ còn tỏa ra từ nhan đề bài kí gợi mãi
những âm vang trầm lắng của dòng sông : “Ai
đã đặt tên cho dòng sông?”
III. Kết bài:
- Chất trí tuệ và chất thơ kết hợp hài hòa trong tác
phẩm của H.P.N.T tạo nên phong cách đặc sắc của nhà văn này.
-
“Ai đã đặt tên cho dòng sông?” không chỉ là một trong
những tác phẩm hay nhất viết về sông Hương mà còn là bút kí đặc sắc vào bậc
nhất của VHVN hiện đại.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét