Phân tích đoạn thơ sau:
“Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi
…Làm nên Đất Nước muôn đời”
(Trích Chương
V – Trường ca “Mặt đường khát vọng” – Nguyễn Khoa Điềm)
DÀN BÀI
I. Mở bài:
-
N.K.Đ là nhà thơ trưởng thành trong kháng chiến chống Mĩ
-
Trường ca “Mặt đường khát vọng” là tác phẩm tiêu biểu, làm nên tên tuổi của
ông.
-
Điểm đặc sắc, độc đáo của đoạn thơ “Đất Nước” trong bản trường ca này là sự cảm
nhận về đất nước trong một cái nhìn toàn vẹn, tổng hợp từ nhiều bình diện và
làm nổi bật tư tưởng “Đất Nước của Nhân dân”. Đặc biệt ở đoạn thơ sau:
“Khi ta lớn
lên Đất Nước đã có rồi
…Làm nên Đất Nước muôn đời”
II. Thân bài:
1. Khái
quát:
- Đoạn thơ “Đất
Nước” trích phần đầu chương V của bản trường ca “Mặt đường khát vọng”. Tác phẩm
viết về sự thức tỉnh của tuổi trẻ các vùng thành thị miền Nam tạm chiếm, nhận
rõ bộ mặt xâm lược của đế quốc Mĩ, hướng về nhân dân, Đất Nước, ý thức được sứ
mệnh của thế hệ mình, đứng dậy xuống đường hòa nhịp với cuộc chiến đấu của toàn
dân tộc. Trường ca được hoàn thành ở chiến khu Trị Thiên năm 1971, in lần đầu năm
1974.
- “Đất Nước”
là một đoạn thơ trữ tình - chính luận. Nguyễn Khoa Điềm trình bày những cảm xúc
và suy tưởng về Đất Nước dưới dạng một lời tâm tình, trò chuyện đằm thắm giữa “anh”
và “em”. Từ tư tưởng cốt lõi “Đất Nước của Nhân dân” nhà thơ có những phát hiện
mới mẻ, đặc sắc về Đất Nước.
- Mỗi một thời
đại có một cách hiểu, một quan niệm riêng về Đất Nước. Thời trung đại, quan niệm
Đất Nước gắn liền với công lao của các triều đại. Còn ở thời hiện đại, chúng ta
thấy rõ sức mạnh to lớn của nhân dân, thấy rằng Đất Nước là của nhân dân. Điều
này được các nhà văn Việt Nam
“Để Đất
Nước này là Đất Nước của Nhân dân
Đất Nước của nhân dân, Đất Nước của ca dao,
thần thoại”
2. Phân
tích:
a. Đất
Nước là những gì gắn bó, gần gũi với đời sống của mỗi con người.
- Hình tượng
thơ của Nguyễn Khoa Điềm óng ánh một màu sắc đặc biệt của chất liệu văn hóa dân
gian. Âm hưởng của những câu chuyện cổ tích, thần thoại, truyền thuyết, ca dao,
dân ca đã tạo nên một “khí quyển” dân gian độc đáo, đầy quyến rũ của đoạn thơ.
Khí quyển ấy tạo nên một không gian nghệ thuật gần gũi đến bất ngờ:
“Khi ta
lớn lên Đất Nước đã có rồi
Đất Nước có trong những cái ngày xửa ngày xưa
mẹ thường hay kể”
+Đất Nước là
một giá trị lâu bền, vĩnh hằng, được tạo dựng, bồi đắp qua nhiều thế hệ, được
truyền nối từ đời này qua đời khác. Vì vậy: “Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi”.
+ Mỗi người
sinh ra, ý niệm về Đất Nước đã thấm đẫm trong môi trường gia đình, qua thế giới
tinh thần mà người đó sống. Đất Nước có khi bắt đầu từ những câu chuyện kể của
mẹ: “Ngày xửa ngày xưa …”, là nhịp điệu ngàn đời của lời kể cổ tích, có khả năng
ngân vang trong tiềm thức của người Việt. Người đọc lặng đi trước cách định nghĩa
về Đất Nước thật bất ngờ của Nguyễn Khoa Điềm.
- Hình ảnh
“miếng trầu bây giờ bà ăn” thật độc đáo, sâu sắc:
“Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn”
+ Câu thơ gợi
lên một tập tục đã ăn sâu vào truyền thống của dân tộc: tục ăn trầu; nó gợi ra
câu thành ngữ quen thuộc: “Miếng trầu là đầu câu chuyện”; nó gợi ra không gian
tình nghĩa của sự tích “Trầu cau” …
+ Hình ảnh “miếng
trầu bây giờ bà ăn” còn là biểu tượng thiêng liêng: mỗi miếng trầu đều gánh
trong nó một phần Đất Nước, mỗi miếng trầu bà ăn hôm nay đều có bốn ngàn năm tuổi.
Quá khứ luôn có mặt với hiện tại, lịch sử vẫn hiện diện với hôm nay. Câu thơ là
sự phát hiện bất ngờ của nhà thơ: Đất Nước được chắt chiu, giữ gìn trong cả những
sự vật bình thường, nhỏ bé.
- Sự nghiệp
mở mang - gây dựng luôn gắn liền với sự nghiệp hi sinh và bảo vệ bờ cõi:
“Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh
giặc”
- Đất Nước
gắn bó, hiện diện trong những gì thân thuộc, bình dị của cuộc sống hàng ngày,
trong mỗi gia đình:
“Tóc mẹ
thì bới sau đầu
Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn
Ci ko, ci cột thnh tn
Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần,
sàng”
+ Đó là hình
ảnh người mẹ “tóc bới sau đầu, tần tảo, đảm đang”. Đây là hình ảnh gợi lại cội
nguồn của dân tộc, gợi đến một nét đặc thù của văn hóa Việt Nam
+ Đất Nước được
tạo dựng trên nền tảng thủy chung của tình chồng vợ: “Cha mẹ thương nhau bằng gừng
cay muối mặn”. Trong cay đắng, gian nan của cuộc sống vất vả, nhọc nhằn cha mẹ
càng gắn bó, khăng khít chia ngọt sẻ bùi. Ý thơ làm ta liên tưởng đến âm điệu
tình nghĩa của bài ca dao:
“Ai ơi bưng bát cơm đầy
Dẻo thơm một hạt đắng cay muôn phần”
b. Đất
Nước được cảm nhận theo chiều rộng của không gian, chiều dài của thời gian và
chiều sâu của lịch sử:
- Đất Nước
được cảm nhận theo chiều rộng của không gian:
+ Đất và Nước là hai yếu tố chỉ vật chất, hai yếu tố khởi nguyên của thế
giới, tạo thành khái niệm chỉ Giang Sơn Tổ Quốc. Đất Nước là không gian gần gũi
gắn bó với anh và em (Đất là nơi anh đến trường – Nước là nơi em tắm); là không
gian của tình yêu đôi lứa (“… là nơi ta hò hẹn, … là nơi em đánh rơi chiếc khăn
trong nỗi nhớ thầm”).
+ Ở đâu trên
đất nước cũng gắn với những câu chuyện kể, truyền thuyết, những câu ca đã đi
vào thế giới tinh thần của con người: “Đất là nơi con chim phượng hoàng bay về
hòn núi bạc – Nước là nơi con cá ngư ông móng ước biển khơi”.
® Đất Nước vừa mang ý nghĩa cụ thể, gắn bó, gần gũi với từng cá nhân, vừa
mang ý nghĩa khái quát là lãnh thổ chủ, quyền của quốc gia.
- Đất Nước
được cảm nhận theo chiều dài của thời gian và chiều sâu của lịch sử:
+ Truyền thuyết Tiên - Rồng, Lạc Long Quân - Âu Cơ là truyền thuyết về cội
nguồn của người Việt. Trong truyền thuyết này cũng như trong lịch sử phát triển
“đằng đẵng” và “mênh mông”, mở mang bờ cõi và “đoàn tụ” đã làm nên đặc trưng của
dân tộc Việt.
“Thời
gian đằng đẵng
Khơng gian mnh mơng
Đất Nước là nơi dân mình đoàn tụ
Đất là nơi Chim về
Nước là nơi Rồng ở
Lạc Long Quân và Âu Cơ
Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng”
+ Mỗi con người
Việt Nam
“Những
ai đã khuất
Những ai by giờ
Yêu nhau và sinh con đẻ cái
Gánh vác phần người đi trước để lại
Dặn dị con chu chuyện mai sau
Hằng năm ăn đâu làm đâu
Cũng
biết cúi đầu nhờ ngày giỗ Tổ”
c. Đất Nước là sự thống nhất giữa cái riêng và cái chung,
giữa cá nhân và dân tộc:
- Đất Nước
có trong mỗi chúng ta:
“Trong anh và em hôm nay
Đều có
một phần Đất Nước”
+ Xưng hô “anh - em” ® Lời thơ trở thành
một lời trò chuyện, tâm tình đằm thắm giữa Nguyễn Khoa Điềm và thanh niên đô thị
miền Nam.
+ Mỗi cá
nhân sinh ra và lớn lên đều mang trong mình một phần Đất Nước. Trong “anh và em”
có dòng máu của Lạc Long Quân - Âu Cơ, có truyền thống của “dân mình biết trồng
tre mà đánh giặc, có tình nghĩa thủy chung của cha và mẹ …”
Þ Hai câu thơ vừa không lời nhắc nhở, vừa là sự khẳng định một cách
trang trọng trách nhiệm của mỗi công dân đối với Tổ quốc.
- Đất Nước
là sự thống nhất giữa cái riêng và cái chung:
+ Đất Nước
có trong tình yêu đôi lứa:
“Khi
hai đứa cầm tay nhau
Đất Nước trong chúng ta hài hòa nồng thắm”
® Ngay từ những dòng thơ đầu tiên của bài “Đất Nước”, hình ảnh Đất Nước đã
hòa quyện, gắn bó với hình ảnh gia đình thân thuộc: miếng trầu của bà; búi tóc,
câu chuyện kể của mẹ … Trong cảm nhận của Nguyễn Khoa Điềm, gia đình là những tế
bào nhỏ bé làm nên sự gắn kết của cả một cộng đồng. “Anh và em cầm tay nhau” – Đất
Nước sẽ “hài hòa nồng thắm” trong tình yêu đôi lứa, trong hạnh phúc gia đình.
Hai câu thơ là sự phát hiện giản dị nhưng cảm động về sự hòa hợp giữa cái riêng
và cái chung, giữa tình yêu đất nước và tình yêu dân tộc.
- Đất Nước
có trong tình yêu cộng đồng:
“Khi
chúng ta cầm tay mọi người
Đất nước
vẹn tròn to lớn”
+ Ý thơ mở rộng
từ cái “tôi” đến cái “chúng ta”: từ hình ảnh “hai đứa cầm tay nhau” đến chúng
ta cầm tay mọi người” – Đất Nước cũng từ “hài hòa nồng thắm” chuyển thành “vẹn
tròn to lớn”. Đó chính là sự gắn bó giữa cá nhân và cộng đồng.
+ Tình yêu đôi lứa được mở rộng đến tình yêu đồng bào, làm nên sức mạnh đoàn
kết dân tộc, tạo nên thế đứng kiêu hùng của dân tộc trong suốt 4 ngàn năm lịch
sử.
- Hình ảnh Đất
Nước trong tương lai:
“Mai này con ta lớn lên
Con sẽ mang Đất Nước
đi xa.
Đến những ngày
tháng mơ mộng”
® Đất Nước sau bao biến động thăng trầm của lịch sử đã “Rũ bùn đứng dậy
sáng lòa”, đó là sự kế tục của các thế hệ nối tiếp nhau. Cụm từ “tháng ngày mơ
mộng” đã phác họa vẻ đẹp của Đất Nước trong tương lai. Nhà thơ bộc lộ niềm tin
vào thế hệ sau có đủ bản lĩnh và trí tuệ để đưa Đất Nước bay cao và bay xa.
- Trách nhiệm
của cá nhân đối với đất nước:
“Em ơi
em Đất Nước là máu xương của mình
Phải biết gắn bĩ v san sẻ
Phải biết hĩa thn cho dng hình xứ sở
Làm nên Đất Nước muôn đời…”
+ Lời thơ như
thủ thỉ, tâm tình: “em ơi em” cũng là lời nhắc nhở nhẹ nhàng mà sâu lắng về mối
quan hệ giữa cá nhân và Đất Nước. Đất Nước là “máu xương”, là sự hi sinh âm thầm
của biết bao thế hệ đi trước, họ đã “sống và chết”, “giản dị và bình tâm” để
làm nên Đất Nước..
+ Hàng loạt
những động từ “gắn bó”, “san sẻ”, “hóa thân” nhằm nhắn nhủ thế hệ trẻ phải gần
gũi di sản của cha ông, phải cống hiến tâm huyết, tài năng và cả đời sống của bản
thân để xây dựng đất nước. Từ “hóa thân” giàu ý nghĩa hơn từ “hi sinh”, biểu hiện
sự dâng hiến, hòa nhập, sống còn cùng Đất Nước.
III. Kết
bài:
- Hai chữ “Đất
Nước” được viết hoa trang trọng, điệp ngữ “Đất Nước” vang vọng cả bài thơ.
- Với ngôn
ngữ giản dị, mộc mạc nhà thơ đã bình dị hóa Đất Nước một cách bất ngờ, để Đất Nước
hóa thân vào truyền thuyết, cổ tích, ca dao, dân ca … Bên cạnh những khái niệm
trừu tượng kì vĩ về Đất Nước mà ta đã bắt gặp trong “Nam quốc sơn hà” (Lí Thường
Kiệt), “Bình Ngô đại cáo” (Nguyễn Trãi), người đọc ngỡ ngàng, cảm động nhận ra
một Đất Nước thân thương, máu thịt trong Nguyễn Khoa Điềm – “Đất Nước của nhân
dân – Đất Nước của ca dao, thần thoại”.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét